HỌC VĂN CHỊ NGUYỄN MINH HIÊN

Đề bài:

Cho đoạn trích:

“Từ đây, như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của những vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tân nam - đông bắc, phía đó, nơi cuối đường, nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non. Giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu. Và như vậy, giống như sông Xen của Pa-ri, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét; sông Hương nằm ngay giữa lòng thành phố yêu quý của mình; Huế trong tổng thể vẫn giữ nguyên dạng một đô thị cổ, trải dọc hai bờ sông. Đầu và cuối ngõ thành phố, những nhánh sông đào mang nước sông Hương tỏa đi khắp phố thị, với những cây đa, cây cừa cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống những xóm thuyền xúm xít; từ những nơi ấy, vẫn lập lòe trong đêm những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ mà không một thành phố hiện đại nào còn nhìn thấy được. Những chi lưu ấy, cùng với hai hòn đảo nhỏ trên sông đã làm giảm hẳn lưu tốc của dòng nước, khiến cho sông Hương khi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ đồ chỉ là một mặt hồ yên tĩnh. Tôi đã đến Lê-nin-grát, có lúc đứng nhìn sông Nê-va cuốn trôi những đám băng lô xô, nhấp nháy trăm màu dưới ánh sáng của mặt trời mùa xuân; mỗi phiến băng chở một con hải âu nghịch ngợm đứng co lên một chân, thích thú với chiếc thuyền xinh đẹp của chúng; và đoàn tàu tốc hành lạ lùng ấy với những hành khách tí hon của nó băng băng lướt qua trước cung điện Pê-téc-bua cũ để ra bể Ban-tích. Tôi vừa từ trong khói lửa miền Nam đến đây, lâu năm xa Huế, và chính Lê-nin-grát đã đánh thức trong tâm hồn tôi giấc mơ lộng lẫy của tuổi dại; ôi, tôi muốn hoá làm một con chim như đứng co một chân trên con tàu thuỷ tinh để đi ra biển. Tôi cuống quýt vỗ tay, nhưng sông Nê-va đã chảy nhanh quá, không kịp cho lũ hải âu nói một điều gì với người bạn của chúng đang ngẩn ngơ trông theo. Hai nghìn năm trước, có một người Hi Lạp tên là Hê-ra-clít, đã khóc suốt đời vì những dòng sông trôi đi quá nhanh, thế vậy! Lúc ấy, tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố... Đấy là điệu slow tình cảm dành riêng cho huế, có thể cảm nhận được bằng thị giác trăm qua trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội rằm tháng Bảy từ điện Hòn Chén trôi về, qua Huế bỗng ngập ngừng như muốn đi muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”.

(Trích “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, Hoàng Phủ Ngọc Tường,

Ngữ Văn 12, Tập 1, NXB Giáo dục Việt Nam)

Phân tích vẻ đẹp sông Hương qua góc độ địa lý trong đoạn trích trên. Từ đó nhận xét về phong cách nghệ thuật Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Bài làm phân tích vẻ đẹp sông Hương qua góc độ địa lý

Xứ Huế mộng mơ là cái nôi nuôi dưỡng tâm hồn cho biết bao nghệ sĩ tài năm của nền văn học Việt Nam để rồi khi trưởng thành, họ quay lại, góp tiếng nói của mình làm giàu đẹp quê hương. Những lần Tố Hữu về thăm Huế là những chuyến đi của máu trở về tim. Về lần đầu tiên, ông viết:

“Đường về xứ Huế quê ta

Mấy sông cũng lội mấy xa cũng gần”

(Đường vào)

và sau đó bao giờ cũng da diết:

“Hương Giang ơi, dòng sông êm

Quả tim ta, vẫn ngày đêm tự tình ”

(Bài ca quê hương)

Sông Hương là không chỉ là một biểu tượng mà còn là niềm tự hào của người dân xứ Huế. Cũng là người con cố đô, Hoàng Phủ Ngọc Tường góp vào văn hoá xứ sở những trang bút kí đặc sắc viết về dòng sông Hương quê mình, tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”. Trong tác phẩm có đoạn: “Từ đây, như đã tìm đúng đường về...những vấn vương của một nỗi lòng.” thể hiện vẻ đẹp dịu dàng của con sông qua góc nhìn địa lý. Từ đó ta cũng thấy được phong cách nghệ thuật độc đáo của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn có phong cách độc đáo và có sở trường chuyên về bút ký. Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hoá, lịch sử, địa lý,... Tất cả được thể hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm, tài hoa. Bút ký đặc sắc “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” được viết ngày 4/1/1981 tại Huế và in trong tập sách cùng tên.

ĐỌC THÊM VẺ ĐẸP HUNG BẠO VÀ TRỮ TÌNH CỦA SÔNG ĐÀ (NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ - NGUYỄN TUÂN)

Sau khi ngược tìm về cội nguồn Hương giang, tác giả xuôi theo dòng chảy để khám phá dòng sông qua góc nhìn địa lý. Vượt qua những chặng khác nhau, sông Hương về được với mảnh đất của mình. Điều đầu tiên tác giả muốn cho người đọc thấy nét thay đổi của sông Hương khi gặp kinh thành Huế là nó vui tươi hẳn lên “giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng Tây Nam - Đông Bắc”. Đó là quy luật tình cảm tất yếu. Có ai từng quá nửa hành trình trong cuộc đời mình đi tìm một người tình trong mộng với bao gian nan, vất vả giờ đây khi gặp được chủ nhân của lòng mình lại không vui hay sao? Chính điểm vui tươi của một người con gái trong tình yêu là thời gian đẹp nhất. Hai chữ "yên tâm" trong đoạn văn chính là cảm giác của Hương giang khi tìm được tình yêu đích thực của mình. Sau cảm giác bình yên giữa lòng thành phố Huế, Hương giang lại hiện ra với những đường cong mềm mại, thướt tha, duyên dáng, quen thuộc như vốn có. Nó đang uốn lượn trước mắt, đang làm duyên làm dáng với người tình:“Giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu.” Sông Hương hiện lên không chỉ là dòng địa lý vô tri vô giác, người con gái Hương giang bây giờ thật dịu dàng, nhẹ nhàng và e thẹn mang chút ngập ngừng của khi nhận được sự yêu thương. Tiếng “vâng” thẹn thùng này cho ta nhớ đến những câu thơ của Hoàng Mai:

Em theo dòng người về đến quê anh …

...Ta nhận ra nhau vỡ òa màu nắng

Em thẹn thùng anh lâng lâng đỏ mặt

Hai đứa cùng cười nhịp bước song đôi

Tình yêu thật kì diệu. Những khoảng lặng e ấp sao mà đáng yêu đến thế. Và nàng Hương giang khi được ở bên xứ Huế đã nữ tính càng thêm dịu dàng, vừa mạnh mẽ, phóng khoáng ở đại ngàn lại trở lên e thẹn và duyên dáng. Nghệ thuật nhân hóa khiến cho sông Hương trở nên gần gũi như con người và mảnh đất cố đô nơi này.

Qua góc nhìn địa lý để miêu tả Hương giang khi chảy qua lòng thành phố Huế, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã cảm nhận vẻ đẹp của nó bằng cảm quan của một người nghệ sĩ: một người họa sĩ kiêm một nhạc sĩ. Dưới con mắt của hội họa, Hương giang hiện lên mang vẻ đẹp của cố đô, vẻ đẹp của Việt Nam. Tác giả hướng tới cái nhìn xưa cũ của "những cây đa, cây cừa cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống xóm thuyền xúm xít", của những ánh lửa thuyền chài lập lòe. Không chỉ gợi nên bằng đường nét, sông Hương còn được gợi nên với màu sắc. Điều này khiến cho Huế mang một vẻ đẹp riêng mà không một thành phố hiện đại nào có được. Qua bàn tay của người nghệ sĩ tài ba, Hoàng Phủ Ngọc Tường còn gợi nên dòng sông Hương với đầy đường nét quyến rũ, sắc màu hài hòa, màu biêng biếc của hàng cau, bóng trúc, lung linh trong trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh trên sông và đặc biệt là cây cầu trắng in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như một vầng trăng non. Phải là người yêu quê hương, yêu dòng sông Hương, yêu mảnh đất Huế đến nhường nào thì Hoàng Phủ Ngọc Tường mới viết lên được áng văn lay động lòng người đến vậy.

Nếu qua hội hoạ, sông Hương mang vẻ đẹp cố đô, vẻ đẹp của văn hoá, con người thì qua lăng kính của âm nhạc, sông Hương chính là “điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”, rất chậm rãi, sâu lắng, trữ tình. Có lẽ không một ai đến Huế mà không yêu điệu chảy lững lờ của sông Hương. Thi sĩ Thu Bồn trong “Tạm biệt” cũng từng tha thiết trước điệu chảy ấy:

“Con sông dùng dằng, con sông không chảy

Sông chảy vào lòng Huế nên rất sâu”

Hoàng Phủ Ngọc Tường đã thật tinh tế khi nhận ra cái đặc trưng của Hương giang. Để minh chứng cho sự “thực chậm”, tác giả đã so sánh với lưu tốc của dòng sông Nê-va “cuốn trôi những đám băng lô xô”. Những “con tàu thuỷ tinh” chở hải âu đi nhanh đến nỗi “không kịp cho lũ hải âu nói một điều gì với người bạn của chúng đang ngẩn ngơ trông theo”. Càng gắn bó, càng khám phá, cảm nhận, nhà văn càng “thấy quý điệu chảy lặng lờ” của sông Hương. Phải chăng vì chỉ lặng lẽ chảy “cơ hồ như mặt hồ yên tĩnh” nên những vẻ đẹp xứ sở còn lắng đọng mãi, tích tụ thành những vỉa phù sa văn hoá đầy ắp nơi cố đô, để ta không phải tiếc như “một người Hi Lạp tên là Hê-ra-clít, đã khóc suốt đời vì những dòng sông trôi đi quá nhanh”. Dòng chảy chầm chậm của Hương giang còn được cảm nhận qua thị giác khi “trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội rằm tháng Bảy từ điện Hòn Chén trôi về, qua Huế bỗng ngập ngừng như muốn đi muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”.

Điệu “slow” của sông Hương đặc biệt bởi nó được lý giải, được tạo nên từ yếu tố địa lý thực tế và liên tưởng phóng tác của tác giả. Sông Hương khi vào đến kinh thành Huế, nếu giải thích về mặt địa lí thì do các chi lưu nhỏ dẫn nước của con sông đi khắp các biền bãi và với hai hòn đảo nhỏ trên sông làm cho lưu tốc của dòng nước chậm hẳn lại. Nhưng Hoàng Phủ Ngọc Tường yêu xứ Huế, yêu sông Hương, bởi vậy ông còn đặt cảm con tim của mình, đứng trên góc độ là người con xứ sở để giải thích. Sông Hương chảy chậm, điệu nhảy lững lờ vì nó quá yêu thành phố của mình, nó muốn được nhìn ngắm nhiều hơn nữa thành phố thân thương trước khi phải rời ra. Khi gặp người yêu, gặp chủ nhân của lòng mình thì có ai muốn nỡ rời xa, bởi khi ấy mỗi giây phút đều đong đầy yêu thương nên ai cũng muốn thời gian như ngừng lại để níu giữ lấy tình yêu. Đó là tình cảm của sông Hương dành cho thành phố Huế và cũng là tình cảm của tác giả dành cho dòng sông Hương, cho mảnh đất cố đô này. Đôi mắt sâu sắc của nhà văn đã nhìn ra mối quan hệ biện chứng giữa dòng sông Hương mềm mại với con người xứ Huế. Sông Hương dịu dàng, duyên dáng phải chăng đã góp phần hình thành nên tính cách nết na, ý nhị của người con gái cố đô.

Qua đoạn trích trong tác phẩm, ta đã thấy được phần nào vẻ đẹp quyến rũ, gợi cảm của Hương giang. Đối với mỗi người chắc rằng sông Hương sẽ “gợi cảm” theo một cách khác nhau. Thành công của đoạn trích cũng thể hiện phong cách nghệ thuật độc đáo của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Phong cách nghệ thuật được hiểu là một phạm trù thẩm mĩ, chỉ sự thống nhất tương đối ổn định của hệ thống hình tượng của các phương tiện biểu hiện nghệ thuật, nói lên cái nhìn độc đáo trong các sáng tác của nhà văn, trong tác phẩm riêng lẻ, trong trào lưu văn học hay văn học dân tộc. Phong cách văn học có dấu hiệu riêng và nổi lên trên bề mặt của tác phẩm như một thực thể hữu hình , mà yếu tố cơ bản là nội dung và hình thức tác phẩm. Chỉ có ở những nhà văn có tài năng, có bản lĩnh mới có được phong cách riêng độc đáo. Viết về sông Hương, Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện một sự hiểu biết sâu rộng về mọi mặt: văn hóa, lịch sử, địa lí,… Nhà văn đã cung cấp cho người đọc một lượng thông tin đa dạng để hiểu sâu hơn về dòng sông. Kết hợp với đó, chất trữ tình, chất thơ toát ra từ những từ ngữ, câu văn, những hình ảnh đẹp. Đó là cảnh mờ nhòe lung linh trên sông nước, là cách so sánh liên tưởng gợi cảm: “Chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời nhỏ nhắn như những vầng trăng non”.

Như vậy, đặc sắc nghệ thuật của đoạn trích chính là phong cách nghệ thuật của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Qua góc nhìn địa lý, tác giả đã thổi hồn vào dòng sông, ghi lại chân thực những vẻ đẹp đa chiều, thơ mộng của nó. Đoạn trích nằm trong mạch viết miêu tả sông Hương trong thủy trình từ thượng lưu về thành phố Huế rồi đổ ra biển, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tiếp cận dòng sông từ nhiều không gian và thời gian khác nhau. Ở mỗi góc độ, nhà văn đã phát hiện ra những vẻ đẹp riêng, độc đáo, mới lạ và thể hiện một cảm nghĩ sâu sắc về con sông đã trở thành biểu tượng của Huế. Từ mỗi góc nhìn, qua giọng điệu thiết tha, say đắm trong mỗi trang văn, chúng ta có thể dễ dàng nhận ra tình cảm yêu mến, gắn bó sâu nặng và cả niềm tự hào của nhà văn về vẻ đẹp của sông Hương, vẻ đẹp tự nhiên và mang đậm màu sắc văn hóa của dòng sông quê hương.

Trước khi có “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” Hương giang vốn dĩ vẫn chảy, vẫn đẹp, vẫn thơ mộng. Thế nhưng dường như phải đến bút ký này của Hoàng Phủ Ngọc Tường ta mới thấy được sông Hương một cách toàn diện nhất, sâu sắc nhất, huyền bí nhất. Và ta cũng dần dần nhận ra Huế đang có thêm một người kể chuyện cho văn hóa quê hương xứ sở. Đó là một người kể chuyện rất mực say mê, rất mực tài hoa. Để rồi từ đó cho mãi đến về sau này, nhắc về xứ Huế hình ảnh đại diện sẽ là sông Hương, nhắc về sông Hương là sẽ nhớ đến “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Đồng hành cùng chị trong KHÓA HỌC 10 NGÀY "CHẠY" VĂN để đạt 8+ Văn trong kì thi THPT Quốc Gia nhé!

Cập nhật thêm những bài viết hay tại các kênh truyền thông của HVCH:

Fanpage:  Học văn chị Hiên

Youtube: Học văn chị Hiên - Youtube 

IG: Học văn chị Hiên

Tiktok: Học văn chị Hiên