HỌC VĂN CHỊ NGUYỄN MINH HIÊN

Nhà văn Nguyễn Thành Long đã khéo léo để anh thanh niên - nhân vật chính của truyện - xuất hiện qua lời giới thiệu của bác lái xe. Những hé mở đầu tiên trong lời giới thiệu đã đủ để người ta biết được những điều ấn tượng nhất về anh. Anh thanh niên 27 tuổi, cái tuổi mà người trẻ luôn khát khao bay nhảy và ưa hoạt động, độ tuổi thanh xuân với khát khao hòa nhập và hạnh phúc lứa đôi. Nhưng anh lại chọn cho mình một công việc “cô độc” khi đang ở những năm thanh xuân nồng cháy này. Đó là công việc về khí tượng kiêm vật lí địa cầu ở đỉnh Yên Sơn cao hai nghìn sáu trăm mét. Nơi làm việc vắng vẻ, heo hút, đặc tính công việc cần tỉ mỉ, chính xác và kiên trì, tất cả đó khiến anh thanh niên trở thành “người cô độc nhất thế gian”. Một anh thanh niên trẻ tuổi, làm một công việc đặc biệt, ở một nơi đặc biệt. Bởi vậy mà từ đây, anh đã để lại những ấn tượng đặc biệt trong những vị khách xa lạ và trong mỗi chúng ta.

MỞ BÀI:

Tôi vẫn luôn ấn tượng với những ca từ của bài hát “Một đời người, một rừng cây”:

“Ai cũng chọn việc nhẹ nhàng,

Gian khổ sẽ dành phần ai?

Ai cũng một thời trẻ trai

Cũng từng nghĩ về đời mình

Nếu đã được lựa chọn, tại sao không chọn việc nhẹ nhàng? Nếu đã là cuộc đời của mình, tại sao không an nhàn, hưởng thụ? Bởi không ai sống trên đời một mình. Bởi ta cần mọi người và mọi người cũng cần ta. Chẳng có gì hạnh phúc hơn khi ta làm việc mà việc ấy còn có ích với nhiều người khác, chưa cần vinh danh, chưa cần ca tụng, tự trong khóe môi ta đã có thể nở nụ cười. Ấy chính là hạnh phúc, là giá trị cao đẹp và thiêng liêng của cuộc sống này. Và ở nhân vật anh thanh niên trong truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long, tôi một lần nữa được thấm thía hơn chân lí đó.

THÂN BÀI

* LĐ 1: Khái quát:

           Nguyễn Thành Long là cây bút văn xuôi tiêu biểu của nền văn học hiện đại Việt Nam. Truyện của Nguyễn Thành Long hấp dẫn người đọc bằng giọng văn trong sáng, giàu chất thơ, nhẹ nhàng thoải mái, cốt truyện tưởng như giản đơn mà rất giàu ý nghĩa khái quát. Kết tinh cho chất văn tinh tế này chính là truyện ngắn “Lặng lẽ Sapa”. Tác phẩm là kết quả chuyến công tác ở Lào Cai của tác giả trong mùa hè năm 1970, sau này được in trong tập “Giữa trong xanh” (1972). Truyện có cốt truyện khá đơn giản, chỉ xoay quanh một cuộc gặp gỡ tình cờ giữa những con người chưa quen biết nhau. Tuy tính cách và nghề nghiệp họ khác nhau nhưng tất cả đều có chung một tâm hồn tinh tế, trong sáng, một suy nghĩ lành mạnh sâu sắc và nhất là họ có một thái độ sống, lao động và cống hiến hết mình cho Tổ quốc một cách vô tư, âm thầm và lặng lẽ. Anh thanh niên - nhân vật chính trong truyện chỉ hiện ra trong chốc lát nhưng để lại cho các nhân vật khác trong truyện và bạn đọc những tình cảm tốt đẹp.

* LĐ 2: Phân tích

Nhà văn Nguyễn Thành Long đã khéo léo để anh thanh niên - nhân vật chính của truyện - xuất hiện qua lời giới thiệu của bác lái xe. Những hé mở đầu tiên trong lời giới thiệu đã đủ để người ta biết được những điều ấn tượng nhất về anh. Anh thanh niên 27 tuổi, cái tuổi mà người trẻ luôn khát khao bay nhảy và ưa hoạt động, độ tuổi thanh xuân với khát khao hòa nhập và hạnh phúc lứa đôi. Nhưng anh lại chọn cho mình một công việc “cô độc” khi đang ở những năm thanh xuân nồng cháy này. Đó là công việc về khí tượng kiêm vật lí địa cầu ở đỉnh Yên Sơn cao hai nghìn sáu trăm mét. Nơi làm việc vắng vẻ, heo hút, đặc tính công việc cần tỉ mỉ, chính xác và kiên trì, tất cả đó khiến anh thanh niên trở thành “người cô độc nhất thế gian”. Một anh thanh niên trẻ tuổi, làm một công việc đặc biệt, ở một nơi đặc biệt. Bởi vậy mà từ đây, anh đã để lại những ấn tượng đặc biệt trong những vị khách xa lạ và trong mỗi chúng ta.

Công việc chính của anh thanh niên là “đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất dựa vào công việc báo trước thời tiết hàng ngày phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu”. Công việc ấy đòi hỏi phải tỉ mỉ, chính xác và có tinh thần trách nhiệm cao. Đối với anh thanh niên thì “công việc nói chung dễ” nhưng thực chất các nhân vật khác trong truyện và ngay chính chúng ta cũng thấy nó không đơn giản một chút nào. Nếu không tập trung thì biết bao máy móc, biết bao số liệu như thế, nhầm chút thôi cũng đã ảnh hưởng rất lớn đến những công việc, lĩnh vực khác: “Dãy núi này có ảnh hưởng quyết định tới gió mùa đông bắc đối với miền Bắc nước ta”. Hơn thế nữa, điều kiện làm việc nơi Yên Sơn mây mù che phủ vẫn luôn còn đó sự khắc nghiệt của thời tiết. Quả thực lựa chọn công việc này là cả một sự đam mê, dũng cảm của người thanh niên trẻ.

Trong cuộc trò chuyện với các vị khách, người thanh niên đã bộc lộ rất nhiều suy nghĩ khiến người nghe phải thấy bất ngờ và thấm thía. Với anh, công việc và cuộc sống con người là điều ai cũng khao khát được gắn bó. Anh không cho rằng mình cô độc bởi anh có công việc, chính công việc là người bạn và là điều tạo nên ý nghĩa cuộc sống của anh “khi ta làm việc, ta với công việc là đôi”, cũng chính công việc tạo nên cho anh một mối quan hệ gắn bó với bao nhiêu anh em đồng chí dưới kia. Rõ ràng, người thanh niên ấy có ý thức sâu sắc về công việc, về bổn phận, trách nhiệm của mình. Dù vất vả, gian khổ song anh vẫn thấy công việc đầy ý nghĩa, vẫn nói về công việc bằng tất cả sự hào hứng, say sưa. Anh đã giới thiệu với ông họa sĩ và cô kĩ sư về từng chiếc máy, từng thao tác làm việc và hiệu quả, ý nghĩa của nó. Với anh thanh niên, công việc thầm lặng của anh là “góp phần phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu”. Quan niệm của anh về hạnh phúc cũng rất đơn giản nhưng đó là một quan niệm rất đẹp mà không phải ai cũng nhiệt huyết có được. Hạnh phúc theo cách nghĩ của anh là được làm việc, được cống hiến, được mang sức trẻ và trí tuệ của mình phục vụ đất nước, nhân dân. Khi biết một lần do phát hiện kịp thời một đám mây khô mà anh đã góp phần vào chiến thắng của không quân ta, bắn rơi máy bay Mỹ trên cầu Hàm Rồng mà anh đã thấy mình “thật hạnh phúc”. Hạnh phúc của một thanh niên trẻ là mang hạnh phúc đến cho người khác. Hạnh phúc của anh thanh niên là được cống hiến, được làm việc cho dù đó là sự cống hiến thầm lặng. Người họa sĩ xúc động, cảm phục trước điều đó hay chính là tác giả đang gật gù tâm đắc, quý mến vô ngần trước tinh thần cống hiến vô tư của anh thanh niên: “Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đường dài. Mặc dù vậy, ông đã chấp nhận sự thử thách”. Mặc dù sống một mình, không người giám sát nhưng anh đã vượt qua những gian khổ của hoàn cảnh để làm việc một cách nghiêm túc, tự giác với tinh thần trách nhiệm cao. Nửa đêm, đúng giờ “ốp” dù mưa tuyết giá lạnh thế nào, anh cũng trở dậy ra ngoài làm việc. Ngày nào cũng vậy, anh làm việc một cách đều đặn, chính xác, đủ bốn lần một ngày, vào lúc bốn giờ, mười một giờ, bảy giờ tối và nhất là lúc một giờ sáng. Cái lạnh được miêu tả qua cảm nhận của anh thanh niên thật khiến người ta e dè: “Gian khổ nhất là lần ghi và báo về lúc một giờ sáng. Rét, bác ạ. Ở đây có cả mưa tuyết đấy. Nửa đêm đang nằm trong chăn, nghe chuông đồng hồ chỉ muốn đưa tay tắt đi. Chui ra khỏi chăn, ngọn đèn bão vặn to đến cỡ nào vẫn thấy là không đủ sáng. Xách đèn ra vườn, gió tuyết và lặng im ở bên ngoài như chỉ chực mình ra là ào ào xô tới. Cái lặng im lúc đó mới thật dễ sợ: nó như bị chặt ra từng khúc, mà gió thì giống những nhát chổi muốn quét đi tất cả, ném vứt lung tung… Những lúc im lặng lạnh cóng mà lại hừng hực như cháy. Xong việc, trở vào, không thể nào ngủ lại được.” Đọc đến đây, nhiều độc giả dường như đã có thêm một định nghĩa mới về công việc trong cuộc sống. Một hoàn cảnh sống và làm việc nhiều khó khăn như vậy nhưng anh thanh niên lại kể về nó thật bình thản, thật tự nhiên, đặc thù công việc đã trở thành niềm đam mê của anh rồi. Bởi vậy mà anh vẫn luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình. Như vậy, đối với người thanh niên này, điều tuyệt vời nhất là được sống có ý nghĩa, được cống hiến tuổi trẻ và tâm huyết, sức lực của mình cho đất nước. Anh là hiện thân cho những con người lao động mới trong công cuộc xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước thêm giàu đẹp.

        Trong những điều người thanh niên ấy tâm sự với những vị khách bất ngờ xuất hiện trong ngôi nhà của anh, có một điều đáng chú ý đó là ý thức kiểm soát cảm xúc, tình cảm của mình để tự thanh lọc những gì tầm thường có thể còn tồn tại. Anh không giấu giếm những ý nghĩ đã từng tồn tại trong lòng anh: nỗi cô đơn (qua cách nhìn những ngôi sao trên bầu trời đen kịt - thấy nó cũng lẻ loi như mình), nỗi nhớ phồn hoa đô hội có thể có trong thói quan chạy xuống chơi với bác lái xe, với những người khách trên những chuyến xe đi qua. Khi anh giật mình tự hỏi lòng về bản chất của nỗi nhớ người nhớ xe trong mình, khi anh quyết loại trừ những cảm xúc tầm thường có thể có bằng cách ở lì trong trạm hàng tháng là khi anh hướng lòng mình đến những tình cảm trong sáng, đẹp đẽ hơn. Anh đã nói với ông họa sĩ rằng “người thì ai mà chả thèm hở bác?” và có một sự lí giải rất thấm thía nguyên do của nỗi thèm người ấy rằng “mình sinh ra là gì, mình đẻ ở đâu, mình vì ai mà làm việc” và còn hóm hỉnh cho rằng chính bác lái xe khi thân hành lên trạm của anh cũng là “thèm” người. Việc bác lái xe sau bao lần dừng lại, bóp còi toe toe mà anh không xuống, đã phải thân hành lên trạm gặp anh đã cho thấy chính sự trong sáng của tâm hồn anh làm nên sức hút đối với người lái xe từng trải. Công việc đòi hỏi sự chính xác đến tẻ nhạt trong một điều kiện khắc nghiệt không khiến anh trở thành con người khô khan, cứng nhắc. Cuộc sống một mình đơn độc cũng không khiến anh trở nên dễ dãi, xuề xòa. Nhìn vào không gian sống của anh, ấn tượng đầu tiên là sự gọn gàng, ngăn nắp và khoa học - “một căn nhà ba gian, sạch sẽ, với bàn ghế, sổ sách, biểu đồ, thống kê, máy bộ đàm”, ấn tượng tiếp đó là sự sinh động và tươi đẹp. Ngoài những giờ ốp, anh đọc sách, nuôi gà, trồng hoa - cả một vườn hoa với đủ các loại hoa rực rỡ sắc màu: “hoa dơn, hoa thược dược, vàng, tím, đỏ, hồng phấn, tổ ong…”. Nếu không phải là người yêu đời, say mê với cuộc sống, người thanh niên ấy sẽ không thể tạo ra cho mình một thế giới tươi tắn và sinh động đến nhường ấy. Anh thanh niên còn biết làm phong phú cho cuộc sống của mình bằng việc đọc sách “Lúc nào tôi cũng có người trò chuyện. Nghĩa là có sách ấy mà. Mỗi người viết một vẻ”. Sách chính là người bạn để anh trò chuyện, để anh tiếp xúc với thế giới bên ngoài. Nhờ có sách mà anh chống chọi được với sự vắng lặng quanh năm, nhờ có sách mà anh tiếp tục tự học hành, mở mang kiến thức. Có thể thấy, tinh thần lạc quan, yêu đời của một tâm hồn rất trẻ đã trở thành điểm tựa để anh thanh niên có thể vui vẻ và luôn cảm thấy hạnh phúc trong công việc, luôn dành sự nồng hậu, thân thương rất mực đối với mọi người. Nếu là ông họa sĩ đang vẽ từng đường nét trong bức chân dung anh thanh niên, tôi sẽ vẽ một nụ cười thật tươi, thật trong sáng, vô tư trên gương mặt đáng mến này.

ĐỌC THÊM Cảm nhận của em về nhân vật anh thanh niên trong "Lặng lẽ Sa Pa" (Nguyễn Thành Long)

Ta tự hỏi, anh thanh niên cũng chỉ đang cố gắng hoàn thành công việc của mình thôi mà sao ta lại giàu thiện cảm với anh đến vậy? Phải chăng còn bởi phong cách sống đáng ngưỡng mộ của anh? Đó là sự cởi mở, chân thành, chu đáo, dẫu phải sống một mình nhưng anh vẫn luôn quan tâm đến người khác, có tấm lòng hiếu khách rất đáng yêu. Lòng hiếu khách trước tiên thể hiện trong nỗi “thèm người” rất riêng của anh thanh niên. Trong điều kiện sống và làm việc khắc nghiệt, người thanh niên luôn có cảm giác “thèm người” - dù là những người không quen biết. Chữ “thèm” được dùng rất hay và mang nhiều ý nghĩa. Đó là mong mỏi thường trực, là khao khát mãnh liệt nhưng là sự khao khát tình người, là niềm ham thích được giao lưu và kết nối. Vì “thèm người” quá, anh đã nghĩ ra cách chặn xe để được trò chuyện với mọi người. Niềm khao khát ấy của anh khiến bác lái xe cảm động, mỗi lần lái xe qua lại chủ động dừng lại để đem đến cho anh niềm vui. Khi được gặp những vị khách xa lạ thì anh hạnh phúc cuống cuồng, không giấu lòng mà chia sẻ mọi câu chuyện, trân trọng từng phút giây gặp gỡ hiếm hoi. Khi ông họa sĩ và cô kĩ sư lên chơi, anh đã vô cùng vui mừng, hạnh phúc: anh vui mừng đến luống cuống khi đón khách, ân cần chu đáo khi tiếp đãi, thành thực bộc lộ những điều người ta chỉ nghĩ, đếm từng phút vì sợ hết mất ba mươi phút gặp gỡ quý báu, lưu luyến với khách khi chia tay, xúc động đến nỗi phải quay mặt đi và không dám tiễn khách ra xe dù chưa đến giờ “ốp”. Anh còn chu đáo gửi biếu củ tam thất cho vợ bác lái xe vừa bị ốm: “Củ tam thất cháu vừa đào thấy, cháu gửi bác gái ngâm rượu uống, hôm nọ bác chẳng bảo bác gái vừa ốm dậy là gì”. Anh tặng hoa cho cô gái, mời bác lái xe và ông họa sĩ uống trà, tặng cho người đi xa một giỏ trứng gà tươi. Rất mực chân thành, rất mực quan tâm, càng “thèm người”, anh lại càng mến lắm những vị khách dù chỉ là gặp gỡ tình cờ. Chính sự sâu sắc và nồng hậu trong tình cảm đã giúp anh biến cái duyên gặp gỡ trở thành mối quan hệ thân tình. Tất cả những biểu hiện tình cảm ấy của anh khiến những người khách dù mới gặp đã lập tức thấy quý mến và cảm nhận sự thân thiết, ấm áp như đã quen biết từ lâu: cô gái chạy đến bên anh, đỡ lấy bó hoa từ tay anh như một người bạn đã quen thân, còn ông họa sĩ già hứa bằng danh dự là sẽ trở lại để cùng anh cảm nhận “cái lặng yên lúc 1 giờ sáng trọn vẹn trên cao”, đồng thời ông cũng không cưỡng nổi niềm khao khát được tái hiện lại trong bức kí họa những nét đáng yêu ở con người anh. “Vì họa sĩ đã bắt gặp một điều thật ra ông vẫn ao ước được biết, ôi, một nét thôi đủ khẳng định một tâm hồn, khơi gợi một ý sáng tác, một nét mới đủ là giá trị một chuyến đi dài”.

Ở người thanh niên còn có sự khiêm tốn, thành thực. Anh luôn cảm thấy công việc và những đóng góp của mình là âm thầm, nhỏ bé. Anh nhận thấy những khó khăn của mình chưa là gì so với khó khăn của đồng nghiệp. Chất lượng công việc luôn được anh đặt lên hàng đầu, không quản vất vả, cô đơn: “Một mình thì anh bạn trên trạm đỉnh Phan-xi-păng ba nghìn một trăm bốn mươi hai mét kia mới một mình hơn cháu. Làm khí tượng, ở được cao thế mới là lí tưởng chứ”. Khi ông họa sĩ muốn vẽ chân dung anh, anh nhiệt tình giới thiệu với ông những người khác mà anh cho rằng đáng cảm phục, đáng vẽ hơn anh. Đó là ông kĩ sư ở vườn rau Sa Pa hàng ngày ngồi rình cách ong thụ phấn cho hoa su hào với mong muốn nhân dân miền Bắc có những củ su hào to hơn, ngọt hơn trước. Đó là anh cán bộ nghiên cứu lập bản đồ sét mười một năm không ngày nào rời cơ quan, không đi đến đâu mà tìm vợ, trán đồng chí cứ hói dần đi nhưng cái bản đồ sét thì cũng đã dần hoàn thiện. Quả thực: “Trong cái lặng im của Sa Pa, dưới những dinh thự cũ kĩ của Sa Pa, Sa Pa mà chỉ nghe tên, người ta nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi, có những con người làm việc mà lo nghĩ như vậy cho đất nước”. Chắc hẳn anh thanh niên, hay những đồng nghiệp của anh, chưa một lần nghĩ công việc và lối sống của mình lại khiến người ta cảm phục và quý mến nhiều đến thế. Nhưng bạn đọc chúng ta, khi cảm nhận về anh thì sẽ đều muốn ngắm bức chân dung anh mãi – một người trẻ nhiệt huyết, yêu công việc, yêu cuộc sống, cống hiến thật nhiều nhưng cũng khiêm tốn thật nhiều.

* LĐ 3: Đánh giá

Chỉ bằng một số chi tiết và cũng chỉ trong một khoảng thời gian ngắn của mạch truyện, tác giả đã khắc họa được chân dung nhân vật anh thanh niên với những vẻ đẹp về tinh thần, tình cảm, cách sống và những suy nghĩ về cuộc sống, công việc. Tinh thần của anh, nghĩ đến thôi là bạn đọc chúng ta đã thấy như được truyền bao cảm hứng tích cực. Sa Pa có lẽ vốn rất sôi động và mới mẻ bởi những con người trẻ tuổi, trẻ lòng như thế. Và phải chăng, cái “lặng lẽ” mà tác giả muốn nhắc đến ở chốn Sa Pa này chính là sự lặng lẽ, âm thầm cống hiến của anh thanh niên và những đồng nghiệp của anh. Họ tiêu biểu cho thế hệ trí thức trẻ trong những năm kháng chiến chống Mĩ, là một tấm gương điển hình của người tốt, việc tốt, là tấm gương về lí tưởng sống cho thế hệ thanh niên ngày nay, sẵn sàng cống hiến sức lực, trí tuệ của mình cho đất nước, nhân dân.

KẾT BÀI:

Trong cái “lặng lẽ” của Sa Pa, trên đỉnh Yên Sơn bốn mùa mây phủ, có những chàng trai trẻ như anh thanh niên đang sống và âm thầm dâng hiến tuổi xuân của mình cho hạnh phúc con người, cho Tổ quốc thân yêu. Đó là một mẫu người lý tưởng tiêu biểu cho tuổi trẻ Việt Nam của một giai đoạn lịch sử có nhiều gian khổ, hi sinh nhưng cũng thật trong sáng, đẹp đẽ. Vẻ đẹp tâm hồn và những suy nghĩ của nhân vật anh thanh niên trong truyện đã gieo vào lòng ta niềm khâm phục, ngưỡng mộ và định hướng cho ta cách sống đẹp, thôi thúc ta khát khao được sống và làm những việc có ích cho cuộc đời.

Đăng ký khóa học và đọc thêm nhiều bài viết hấp dẫn khác của Học Văn Chị Hiên tại đây:
Facebook Học Văn Chị Hiên THCS
Youtube Học Văn Chị Hiên
Instagram Học Văn Chị Hiên
Tiktok Học Văn Chị Hiên