HỌC VĂN CHỊ NGUYỄN MINH HIÊN

"Chỉ vài nét phác thảo, Thanh Hải đã vẽ lên bức tranh xuân thơ mộng hài hòa, có đầy đủ hình ảnh tươi đẹp, màu sắc nhẹ nhàng, âm thanh tiếng chim vang vọng, không gian cao rộng, khoáng đạt. Bằng biện pháp đảo ngữ “mọc giữa dòng sông xanh”, tác giả đã tô đậm hình ảnh một bông hoa tím bé nhỏ mà tràn đầy sức sống mãnh liệt, vươn lên trong điều kiện có phần khắc nghiệt để hòa cùng vạn vật giữa vũ trụ bao la vô tận"...

Các bạn hãy cùng tham bài văn phân tích bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ”- Thanh Hải mới nhất do Học Văn Chị Hiên biên soạn dưới đây.

Đề bài: Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ" (Thanh Hải) vừa thể hiện những cảm xúc trước vẻ đẹp thiên nhiên, đất nước vừa nói lên ước nguyện chân thành được dâng hiến cho cuộc đời của tác giả.

Em hãy viết bài văn phân tích đoạn thơ sau để làm sáng tỏ ý kiến trên, đồng thời nêu suy nghĩ của em về ý nghĩa của lẽ sống cống hiến đối với thế hệ trẻ.

“Mọc giữa dòng sông xanh

Một bông hoa tím biếc

Ơi con chim chiền chiện

Hót chi mà vang trời

Từng giọt long lanh rơi

Tôi đưa tay tôi hứng.

Mùa xuân người cầm súng

Lộc giắt đầy trên lưng

Mùa xuân người ra đồng

Lộc trải dài nương mạ

Tất cả như hối hả

Tất cả như xôn xao…

(...)

Ta làm con chim hót

Ta làm một cành hoa

Ta nhập vào hòa ca

Một nốt trầm xao xuyến.

Một mùa xuân nho nhỏ

Lặng lẽ dâng cho đời

Dù là tuổi hai mươi

Dù là khi tóc bạc…”

(Sách giáo khoa Ngữ Văn 9, Tập hai,

NXB Giáo dục Việt nam, 2017, tr.55,56)

Bài văn phân tích bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ”- Thanh Hải mới nhất

Gấp lại một trang thơ, điều mà người đọc quan tâm hơn cả sau những câu chữ nghệ thuật kia, đó là giá trị mà nhà thơ mang lại, những tiếng lòng góp phần thay đổi cuộc sống theo hướng tích cực hơn, nhân văn hơn. Đó mới là giá trị chân chính một tác phẩm và là sức mạnh kì diệu của văn chương. Đến với thi phẩm “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải, bạn đọc một lần nữa được cảm nhận cái hay, cái đẹp, cái ý nghĩa của những vần thơ được viết bằng tất thảy tình yêu và sự gắn bó với cuộc đời. Nhận xét về bài thơ này, có ý kiến cho rằng: “Mùa xuân nho nhỏ” (Thanh Hải) vừa thể hiện những cảm xúc trước vẻ đẹp thiên nhiên, đất nước vừa nói lên ước nguyện chân thành được dâng hiến cho cuộc đời của tác giả”. Điều đó được thể hiện rõ qua đoạn thơ sau:

“Mọc giữa dòng sông xanh

…

Tất cả như xôn xao

(...)

Ta làm con chim hót

…

Dù là khi tóc bạc”

Nhà thơ Thanh Hải với cả cuộc đời từ khi sinh ra, lớn lên, sống và chiến đấu đều gắn bó tha thiết với quê hương xứ Huế, đã sáng tác nên nhiều thi phẩm đặc sắc, thể hiện phong cách thơ trong sáng, giản dị, giàu âm điệu, nhạc điệu. Qua những vần thơ ấy, “Người đọc tìm thấy ở ông sự kết hợp giữa chất trí tuệ và cảm xúc, giữa lòng khát khao lí tưởng với những tình cảm riêng tư của con người” (Nguyễn Đăng Mạnh). “Mùa xuân nho nhỏ” là một thi phẩm đặc sắc của Thanh Hải. Bài thơ ra đời trong một hoàn cảnh đặc biệt, tháng 11 năm 1980, khi đó tác giả đang nằm trên giường bệnh chiến đấu với căn bệnh quái ác. Đất nước ta lúc bấy giờ vừa bước ra khỏi chiến tranh, còn đó là biết bao khó khăn và thử thách. Tuy nhiên, từ nhan đề cho đến những hình ảnh thơ, “Mùa xuân nho nhỏ” đều tràn đầy niềm tin và sự lạc quan. Mạch cảm xúc đi từ những rung động thiết tha trước mùa xuân của thiên nhiên đến phút lắng lòng cảm nhận một mùa xuân đất nước để rồi bộc lộ mãnh liệt một ước nguyện chân thành và cuối cùng kết đọng nơi những vần thơ ngợi ca quê hương đất nước. Từ đó, bài thơ có hai nội dung chủ đạo: “vừa thể hiện những cảm xúc trước vẻ đẹp thiên nhiên, đất nước vừa nói lên ước nguyện chân thành được dâng hiến cho cuộc đời của tác giả”.

Một cách tự nhiên, nhà thơ Thanh Hải thả hồn vào không gian thiên nhiên khi mùa xuân về, say sưa, rạo rực và như thế, từng vần thơ ra đời:

“Mọc giữa dòng sông xanh

Một bông hoa tím biếc

Ơi con chim chiền chiện

Hót chi mà vang trời”

Bức tranh xuân được gợi ra bằng những nét vẽ chấm phá mà giàu sức gợi cảm bằng một lối tả tinh tế, độc đáo. Có một dòng sông xanh hiền hoà, mênh mang làm nền cho sắc tím của bông hoa. Màu tím của xứ Huế thơ mộng, của nhớ nhung đã tạo nên cảm giác mát dịu làm sao! Nghệ thuật đảo ngữ càng làm nổi bật vẻ đẹp của bông hoa. Bông hoa ấy mọc từ giữa dòng sông như tâm điểm của một bức tranh đầy ấn tượng. Bông hoa ấy như phát sinh, khởi nguồn từ sức sống dồi dào, bất tận của dòng sông xanh để không ngừng vươn lên. Nghệ thuật phối màu bằng thơ của thi nhân cũng thật tinh tế! Lấy sắc xanh làm nền, sắc tím làm tâm điểm, đều là những gam màu lạnh gợi sự thanh nhẹ, dịu dàng của cảnh vật. Song bức tranh không hề đơn điệu, nhạt nhòa mà thay vào đó, độ sống động, tươi tắn đã được toát lên từ một chữ “biếc”. Nếu “tím” chỉ là màu thì chữ “biếc” còn gợi cả độ ánh lên của màu sắc ấy. Ta có thể hình dung trên nền xanh mênh mông và tĩnh lặng của dòng sông xuân, sắc tím biếc của bông hoa ánh lên một vẻ đẹp đầy quyến rũ để làm xao động cảm xúc trong những tâm hồn mơ mộng. Bức tranh thiên nhiên càng sống động hơn bởi âm thanh của tiếng chim chiền chiện trong trẻo, ngân nga, rộn ràng có độ lan tỏa không dứt. Đến đây, nhạc và thơ dường như đã hòa quyện vào từng chữ, từng dòng trong cả khổ thơ, đem đến một giai điệu mùa xuân vui tươi, rạo rực. Nhà thơ lặng ngắm, lắng nghe tiếng chim với vẻ say mê và tấm lòng tràn đầy cảm hứng sống để rồi cất tiếng gọi trìu mến: “Ơi con chim chiền chiện/ Hót chi mà vang trời”. Biện pháp nhân hóa được sử dụng quá đỗi tự nhiên, ngỡ như nhà thơ đang trò chuyện với người bạn tri kỉ của mình. Tất thảy mọi vẻ đẹp của đất trời khi vào xuân được nhà thơ Thanh Hải cảm nhận bằng niềm trân trọng, say sưa:

“Từng giọt long lanh rơi

Tôi đưa tay tôi hứng”

Bút pháp tỉnh lược khiến hình ảnh thơ trở nên đa nghĩa: “giọt long lanh” ở đây có thể là giọt mưa xuân, giọt sương. Song trong mối liên hệ với hai câu trước, nó cũng cho phép ta tưởng tượng ra âm thanh mượt mà, trong vắt của tiếng chim thánh thót như chuỗi ngọc long lanh, đọng lại làm thành từng giọt, từng giọt, rơi xuống cõi lòng rộng mở của thi sĩ, thấm vào tâm hồn đang rạo rực tình xuân. Như vậy từ một âm thanh được cảm nhận bằng thính giác, tác giả đã liên tưởng để khắc họa thành một sự vật có thể cảm nhận được thị giác, rồi lại được như cảm nhận nó bằng da thịt, bằng sự tiếp xúc: “Tôi đưa tay tôi hứng”. Biện pháp ẩn dụ chuyển đổi cảm giác ấy là một sáng tạo nghệ thuật gợi cảm từ con mắt nhìn rất thơ của thi sĩ. Hình ảnh đưa tay “hứng” xiết bao yêu quý, nâng niu đã thể hiện được sự đồng cảm của tâm hồn nhà thơ trước thiên nhiên và cuộc đời.

ĐỌC THÊM: PHÂN TÍCH BÀI THƠ "MÙA XUÂN NHO NHỎ" TỪ QUAN NIỆM CỦA CHẾ LAN VIÊN

Nhà thơ Thanh Hải viết “Mùa xuân nho nhỏ” với mạch cảm xúc thiết tha, say sưa, rạo rực, từ bức tranh xuân của thiên nhiên, liên tưởng thơ vận động một cách tự nhiên đến mùa xuân của đất nước, của cách mạng, của cuộc đời:

“Mùa xuân người cầm súng

Lộc giắt đầy trên lưng

Mùa xuân người ra đồng

Lộc trải dài nương mạ

Tất cả như hối hả

Tất cả như xôn xao”

Là cây bút gắn liền với những thời kì gian khó của dân tộc, được ngắm nhìn mùa xuân của đất nước hòa bình, tác giả như cất lên tiếng nói của hân hoan, phấn khởi. Điệp ngữ “mùa xuân” nhấn mạnh không khí đẹp tươi của đất trời và tâm thế vui tươi của lòng người. Trong không khí mùa xuân tràn trề, hình ảnh con người cũng hiện lên thật đặc biệt: “người cầm súng” với “lộc giắt đầy quanh lưng”, “người ra đồng” với “lộc trải dài nương mạ”. Mỗi con người của đất nước đảm nhận một công việc, trọng trách khác nhau nhưng đều góp hết sức mình cho công cuộc chung của toàn Đảng, toàn dân. “Lộc” trước hết là hình ảnh thực, là chồi non, lá biếc, là cành lá ngụy trang của những người lính trên mặt trận. Không chỉ thế, “lộc” còn mang ý nghĩa ẩn dụ cho mùa xuân, sức sống, thành quả hạnh phúc, là những điều tốt đẹp, may mắn. Lời nhắn gửi thân thương ấy được nhà thơ trân quý dành cho những “người cầm súng” và “người ra đồng” - hai lực lượng gắn liền với hai nhiệm vụ chiến lược quan trọng của đất nước ta lúc bấy giờ - nhiệm vụ chiến đấu bảo vệ quê hương và nhiệm vụ lao động sản xuất. Họ gánh trên vai, trên lưng mình sự sinh sôi nảy nở, sự phát triển tiến lên của mùa xuân đất nước. Chỉ năm năm sau ngày thống nhất đất nước, “Mùa xuân nho nhỏ” được ra đời. Có lẽ vì thế, việc nhà thơ sử dụng hệ thống các từ “lộc”, “mùa xuân” như muốn bộc lộ sự tự hào, hi vọng về tương lai của một đất nước đang trong những ngày đầu thống nhất rất tươi tắn và non trẻ. Hình ảnh của người lính ra trận, của những “người ra đồng”, tác giả đã khái quát lên dáng vẻ mùa xuân đất nước: “Tất cả như hối hả / Tất cả như xôn xao”. Hai câu thơ tuy ngắn gọn nhưng đã khắc họa rõ nét một mùa xuân “lớn”, mùa xuân của toàn Đảng, toàn dân tộc. Điệp ngữ “tất cả” kết hợp với biện pháp tu từ so sánh, các từ láy “hối hả, xôn xao” không chỉ diễn tả không khí rộn ràng, tươi vui, phấn khởi khi đất nước bước vào mùa xuân với những nhiệm vụ mới, công việc mới mà còn giúp nhịp thơ như nhanh hơn, dồn dập hơn. Nếu như “hối hả” là từ chỉ trạng thái vội vã do ý thức được về sự thôi thúc thời gian, ở đây gợi nhịp điệu khẩn trương của không khí làm ăn tập thể để xây dựng đất nước thì “xôn xao” vừa gợi tả những âm thanh vang lên từ nhiều phía, vừa biểu hiện được những rung động, xao xuyến từ trong lòng người. Toàn dân tộc cùng đồng lòng, chung sức vì một tương lai rực rỡ, vì những mùa xuân đại thắng của đất nước, của Tổ quốc mình.

Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” không chỉ “thể hiện những cảm xúc trước vẻ đẹp thiên nhiên, đất nước” mà còn “nói lên ước nguyện chân thành được dâng hiến cho cuộc đời của tác giả”:

“Ta làm con chim hót

Ta làm một nhành hoa

Ta nhập vào hòa ca

Một nốt trầm xao xuyến”

Phép điệp cấu trúc “Ta làm”, “Ta nhập” thể hiện một khát vọng mãnh liệt và cháy bóng. Kết hợp với đó, nhà thơ lựa chọn hình ảnh tự nhiên, giản dị: “con chim hót”, “một cành hoa”, “một nốt trầm” gợi ước nguyện cống hiến khiêm nhường, thầm lặng. Ước nguyện cuối đời của tác giả không phải những ước muốn to lớn hay ghi dấu tên mình với cuộc sống mà là được hòa nhập, được cống hiến một cách lặng lẽ, âm thầm. Theo lẽ tự nhiên, con chim sinh ra để hót, bông hoa sinh ra để tỏa sắc hương. Thanh Hải muốn sự cống hiến của mình cho đời cũng tự nhiên như thế: làm con chim hót giữa muôn ngàn tiếng chim vô tư, cất tiếng hót tự nhiên thật đẹp dâng cho đời, làm một cành hoa giữa vườn hoa rực rỡ sắc xuân cống hiến sắc hương, làm một nốt trầm trong bản hòa ca muôn điệu, xao xuyến lòng người. Một sự cống hiến tuy đơn sơ nhưng chưa bao giờ nhỏ bé, tầm thường, bởi chỉ cần biết hướng cuộc đời mình với cuộc đời chung, mỗi chúng ta đều đáng được trân trọng - như những ca từ thật đẹp trong ca khúc “Tự nguyện” của Trương Quốc Khánh:

“Nếu là chim tôi sẽ là loài bồ câu trắng

Nếu là hoa, tôi sẽ là một đóa hướng dương

Nếu là mây, tôi sẽ là một vầng mây ấm

Bên cạnh đó, trong khổ thơ thứ tư của thi phẩm “Mùa xuân nho nhỏ”, bạn đọc còn nhận ra sự thay đổi trong cách dùng đại từ nhân xưng. Nếu ở khổ thơ đầu, đại từ nhân xưng được dùng là “tôi” thì ở đây nhà thơ lại dùng từ “ta”. Sự chuyển đổi đó thể hiện dụng ý nghệ thuật, phù hợp với sự chuyển biến của cảm xúc và tư tưởng trong bài thơ. Bởi đại từ “tôi” ở khổ đầu biểu hiện một cái “tôi” cụ thể rất riêng của nhà thơ, vừa thể hiện được sự nâng niu, trân trọng với vẻ đẹp và sức sống của mùa xuân. Đại từ “ta” ở khổ thứ tư lại tạo được sắc thái trang trọng, thiêng liêng của một lời ước nguyện, bày tỏ điều tâm niệm tha thiết, một khát vọng dâng hiến cao đẹp. Lời nguyện cầu chân thành ấy của Thanh Hải dường như có sức lan tỏa mạnh mẽ tới nhiều thế hệ, nhắc nhở mỗi con người về lối sống khát vọng, sống có ích, sống biết cống hiến, hiến dâng tâm sức của mình cho quê hương, đất nước.

ĐỌC THÊM: ƯỚC NGUYỆN CỦA THANH HẢI TRONG "MÙA XUÂN NHO NHỎ"

Lối sống ấy trong khát vọng của tác giả luôn được cất lên bằng tất cả tâm tình, khát khao dù ở bất cứ độ tuổi nào, gói gọn trong hai chữ “nho nhỏ”:

“Một mùa xuân nho nhỏ

Lặng lẽ dâng cho đời

Dù là tuổi hai mươi

Dù là khi tóc bạc”

Đã trải qua đủ một đời người, đã trưởng thành từ trong bom đạn, khói lửa, những cuộc chiến khốc liệt nhất, nhưng tâm nguyện cuối đời của người con xứ Huế thân thương ấy là được hóa thân thành “mùa xuân nho nhỏ”. Tự nguyện làm mùa xuân là nhà thơ đã tự nguyện sống đẹp bằng tất cả sức sống thanh xuân, tươi trẻ của mình cho đất nước để “Lặng lẽ dâng cho đời”. Đảo ngữ “lặng lẽ” nhấn mạnh thái độ cống hiến tự nguyện, âm thầm. Tự nguyện hiến dâng cho cuộc đời bằng sự kín đáo, không ồn ào, phô trương, nhà thơ qua đó còn muốn nhắc nhở tới chính chúng ta về lối sống cao đẹp này. Điều đáng quý nhất là sự dâng hiến ấy không phải chỉ có một giới hạn thời gian mà là trong cả cuộc đời: “Dù là tuổi hai mươi / Dù là khi tóc bạc”. “Tuổi hai mươi” là hoán dụ chỉ những tháng năm tuổi trẻ - khoảng thời gian mà sức sống căng tràn trong lồng ngực và hoài bão táp đầy trong tâm hồn. “Tóc bạc” lại là hoán dụ chỉ tuổi già - khi sức sống đã hao vơi, cũng là khi con người cần dừng lại để ngơi nghỉ. Điệp ngữ “dù là” đã nhấn mạnh mong muốn của nhà thơ, rằng dù trong hoàn cảnh nào, điều kiện nào thì sự cống hiến cũng luôn là khát vọng suốt đời. Đi hết cuộc đời với vần thơ đầy “hoa”, đầy niềm tin chiến thắng trong những năm tháng chiến đấu, làm thơ trên chiến trường, khi phải chống chọi với căn bệnh quái ác, Thanh Hải chưa bao giờ ngừng cống hiến. Sự hiến dâng lặng lẽ mà thiêng liêng của ông chính là minh chứng sống cho những khát vọng bền bỉ dâng hiến của con người với quê hương, đất nước, như chính câu hát trong “Tự nguyện” của tác giả Trương Quốc Khánh đã cất lên rằng: “Nếu là người, tôi sẽ chết cho quê hương”.

Quả thực, từng vần thơ của Thanh Hải đều ngập tràn cảm xúc chân thành, dạt dào tình yêu tha thiết trước cảnh sắc thiên nhiên, thể hiện khát vọng mãnh liệt mong muốn được hiến dâng những gì tốt đẹp nhất cho đời sống chung. Đặc sắc của đoạn thơ là thể thơ năm chữ giản dị, nhịp thơ nhẹ nhàng, xao xuyến, sự kết hợp độc đáo giữa các biện pháp điệp từ, ẩn dụ, những hình ảnh thơ đẹp, trong sáng giàu ý nghĩa như “con chim hót”, “một cảnh hoa”, “một nốt trầm xao xuyến”, “một mùa xuân nho nhỏ”... Bốn khổ thơ đã gieo vào lòng người đọc những rung động thiết tha, truyền cho người đọc niềm lạc quan, yêu đời, khát khao cống hiến vì những giá trị đẹp đẽ chung cho cộng đồng.

Như những chồi non, lộc biếc của thời đại hòa bình, mỗi bạn trẻ khi đến với trang thơ “Mùa xuân nho nhỏ” đều được truyền cảm hứng sống đẹp, vươn mình mạnh mẽ với khát khao hiến dâng và góp sức cho đời. Dù là một chiếc lá, một bông hoa, một tiếng chim cao vút hay vầng mây ấm êm đềm, tất cả đều đem đến hương sắc cho cuộc sống, tự nhiên và bất tận. Lẽ sống cống hiến giúp cho những trái tim trẻ trung đang căng tràn bầu nhiệt huyết biết hướng đến những điều cao đẹp, có lối sống tích cực, không ngừng rèn luyện, tu dưỡng để ngày một hoàn thiện hơn, ưu tú hơn, đóng góp cả sức lực và trí lực vào công cuộc phát triển chung của đất nước.

“Thời gian như là gió

Mùa đi theo tháng năm”

(Xuân Quỳnh)

Trước thách thức của thời gian, mọi giá trị đều lu mờ phủ bụi nếu nó không tác động sâu sắc tới lí trí và trái tim con người. Văn chương không nằm ngoài quy luật khắc nghiệt ấy nhưng kì diệu thay, văn chương chân chính cũng đứng trong hàng ngũ của những thứ “khí giới thanh cao và đắc lực” có sức mạnh trường tồn cùng với đời sống của chúng ta. Chẳng xa xôi đâu nếu khẳng định “Mùa xuân nho nhỏ” là một thi phẩm có sức mạnh trường tồn như thế. Bởi tiếng thơ của Thanh Hải - tiếng thơ của những xúc cảm thiết tha trước vẻ đẹp của thiên nhiên đất nước, tiếng thơ của một trái tim không khi nào thôi đập từng nhịp bồi hồi hướng về cuộc đời chung - sẽ luôn lắng đọng ngọt ngào trong bạn đọc chúng ta, như “ngọn lửa nhỏ sẽ mãi nhen lên”, như “một nốt trầm cứ vang ngân không dứt”.

Các bạn vừa tham khảo bài văn phân tích bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ”- Thanh Hải mới nhất (đề thi thử lần 2 - Trường Chuyên Khoa học Tự nhiên Hà Nội). Học Văn Chị Hiên sẽ tiếp tục cập nhật thêm những đề bài mới giúp các bạn có nhiều tài liệu tham khảo chất lượng nhất.

Đăng ký khóa học và đọc thêm nhiều bài viết hấp dẫn khác của Học Văn Chị Hiên tại đây:

- Fanpage Học Văn Chị Hiên
- Fanpage Học Văn Chị Hiên - THCS Lớp 6,7,8,9
- Khóa học kĩ năng - Lớp 9